Supplementen met extreem hoge doseringen antioxidanten beschermen niet tegen kanker in de buikstreek. Dit blijkt uit een publicatie in de Lancet (1), waarin 14 studies uitgevoerd tussen 1985 en 2002 op een rij zijn gezet.
De in totaal meer dan 170.000 deelnemers kregen jarenlang ofwel een supplement met antioxidanten, ofwel een placebo. Bèta-caroteen in combinatie met vitamine A of E tot ver boven de huidige veilige bovengrenzen leek zelfs de kans op sterfte te verhogen, al vinden deskundigen het nog veel te vroeg voor een conclusie.
Volgens professor dr. Aalt Bast, hoogleraar humane toxicologie aan de Universiteit Maastricht, is het een misvatting te denken dat als een klein beetje vitamines gezond is, extra veel nog wel beter zal werken. Bast: ‘In de toxicologie geldt niet voor niets de stelregel: de dosering bepaalt de schadelijkheid. Ofwel: zelfs zoiets onschuldigs als water kan in extreme hoeveelheden schadelijk zijn. Achteraf gezien hebben onderzoekers in deze studies toch wel erg makkelijk extreem hoge doseringen gebruikt, zonder eerst de veiligheid van bijvoorbeeld bèta-caroteen in combinatie met roken goed uit te zoeken.’
Toch is het volgens Bast wel begrijpelijk dat onderzoekers indertijd hun heil hebben gezocht in hoge doseringen. ‘Iedereen wilde weten welke stoffen uit groenten en fruit verantwoordelijk waren voor het beschermende effect tegen kanker en hart- en vaatziekten. Door te kiezen voor extreem hoge doseringen dachten onderzoekers sneller een beschermend effect te kunnen vinden. Onderzoek is immers duur en dat geldt zeker voor dit soort interventiestudies waarbij deelnemers jarenlang supplementen krijgen of een placebo. Maar haastige spoed is zelden goed. Hoge doseringen antioxidanten gedurende enkele jaren kunnen natuurlijk een heel ander effect bewerkstelligen dan normale doseringen antioxidanten uit een gebalanceerde voeding van kinds af aan.’
Overigens is de schadelijkheid van hoge doseringen antioxidanten volgens Bast in deze publicatie nog helemaal niet overtuigend aangetoond. Hij verwijst daarbij naar het commentaar in de Lancet (2): ‘De gebruikelijke analysemethode levert – in tegenstelling tot een minder gangbare methode - geen statistisch significant effect op. Bovendien is het negatieve effect eigenlijk terug te voeren op slechts één studie, waarvan het resultaat erg afwijkt. Als je die zou weglaten, blijken de resultaten veel meer met elkaar overeen te komen en zie je zelfs met de minder gangbare methode geen toegenomen sterfte. Voor een definitief antwoord zullen we moeten wachten tot alle studies met antioxidanten op een rij zijn gezet, en niet alleen die naar het effect op kanker van maag, dikke darm, slokdarm, alvleesklier en lever. De onderzoekers zijn daar al mee bezig.’
Dosering antioxidanten uit de 14 studies vergeleken met de maximaal veilige dosis.
- Bèta-caroteen: dosering: 15-50 mg, maximaal veilige dosis: 10 mg
- Vitamine A: dosering: 1,5-15 mg, maximaal veilige dosis: 3 mg
- Vitamine C: dosering: 120-2000 mg, maximaal veilige dosis: 2000 mg
- Vitamine E: dosering: 30-600 mg, maximaal veilige dosis: 300 mg
- Selenium: dosering: 50-228 mcg, maximaal veilige dosis: 200 mcg
Aalt Bast sluit daarom niet uit dat antioxidanten toch een gunstig effect kunnen hebben bij mensen die weinig groenten en fruit eten of bij mensen die een hoog risico op ziekten hebben. Vitamineonderzoek zou zich in de toekomst daarom op dit soort risicogroepen moeten richten in plaats van zoeken naar effecten bij de gehele bevolking. Bast vergelijkt het met onderzoek naar de werkzaamheid van medicijnen: ‘De werking van bloeddrukverlagers is ook aangetoond door te onderzoeken of mensen met een hoge bloeddruk er baat bij hebben. Als je zou kijken of de bloeddruk van de hele bevolking ermee omlaag kan, vind je wellicht geen effect.’
Bronnen:
- Bjelakovic G, Nikolova D, Simonetti RG, Gluud C. Antioxidant supplements for prevention of gastrointestinal cancers: a systemic review and meta-analysis. Lancet 2004; 364: 1219-28.
- Forman D, Altman D. Vitamines to prevent cancer: supplementary problems. Lancet 2004; 364: 1193-94.