In maart 2016 kwam de nieuwe Schijf van Vijf uit, die in ieder geval heeft gezorgd voor een enorme toename in de aandacht voor gezonde voeding in de media. Het Vitamine Informatie Bureau mengde zich daar ook in, met een eigen onderzoek naar de redenen waarom het te vaak niet lukt met dat gezonde eten. Emely de Vet, hoogleraar gezondheidscommunicatie en gedragsverandering aan Wageningen University, ging kort in op de uitkomsten van het onderzoek. Hoog tijd om haar wat uitgebreider aan het woord te laten.
Eén van de uitkomsten van het onderzoek was dat mensen te optimistisch zijn over hun eigen eetgedrag.
Emely de Vet: ‘Dat mensen positief zijn over hun eetgedrag is niet zo verrassend, we noemen dat onrealistisch optimisme en je ziet het overal, ook bijvoorbeeld als je aan een zaal mensen vraagt of ze beter dan gemiddeld kunnen autorijden. Meer dan de helft van de mensen steekt dan zijn vinger op, en dat kan natuurlijk niet kloppen. Een belangrijk ander element is dat we niet zo goed weten wat we nu eigenlijk eten. Door de dag heen nemen we tientallen beslissingen over ons eten. Dat gebeurt lang niet altijd bewust, eerder op de automatische piloot. In zulke situaties zijn we dus niet oneerlijk; we weten het dan gewoon niet. Als je mensen dan vraagt wat ze door de dag heen gegeten hebben, vergeten ze die snack op het station. En dat geldt zeker ook voor de vloeibare voedingsmiddelen, zoals een flinke toef slagroom op je koffie bij Starbucks.'
Het is ook niet makkelijk om het goed te doen…
‘Er zijn vele verleidingen, zoals lekkere snacks bij de kassa van het tankstation, of op het station. En een hamburger beschouwen we als gezonder, als er ook een blaadje sla en een schijfje tomaat tussen zitten. Zo houden we onszelf onbewust voor de gek, we sussen ons geweten. We stellen ook graag dingen uit die we eigenlijk nog moeten doen, en we vinden dat we een lekkere beloning verdienen als we een prestatie hebben geleverd. Daar komt bij: we weten niet of we bijvoorbeeld 250 gram groente hebben gegeten, omdat we niet weten hoeveel dat is.’
De vraag is natuurlijk hoe je vervolgens mensen ertoe brengt om gezonder te eten.
‘Ten eerste: goede informatie is en blijft belangrijk, daar hebben consumenten behoefte aan, je kunt niet zonder. Het is alleen niet voldoende voor blijvende gedragsverandering. Ten tweede, minstens zo belangrijk: je moet ook het gezonde verleidelijk maken, dus óók een aanbieding met lekker fruit bij de kassa. Dezelfde marketing-trucs toepassen, en minstens net zo slim. Het moet niet meer zo zijn dat je steeds wilskracht en zelfbeheersing nodig hebt om gezond te eten en de verleidingen te weerstaan. Gezond eten kost nu nog meer moeite dan ongezond eten, en het zou andersom moeten zijn, of in elk geval gelijkwaardig.’
En daarvoor moet je je meer verdiepen in het gedrag van mensen?
‘Precies. Gelukkig zie je, ook bij de nieuwe Schijf van Vijf, steeds meer aandacht voor het gedrag van mensen, naast de puur voedingskundige aanpak. Het is belangrijk om meer te doen met die gedragswetenschappelijke kennis en dat zie je in het beleid steeds meer terug. In de aard van de voorlichting zit ook beweging. Voorheen ging het vooral over wat nou precies gezond is, en wat daar wel en niet onder valt. Nu zie je dat het vaker gaat over hoe je dat dan moet doen, dat gezonde eten, hoe je ervoor kunt zorgen dat het wél lukt, hoe je je kunt wapenen tegen al die verleidingen. Het heeft bijvoorbeeld ook te maken met omstandigheden en de omgeving: als je eet voor de tv, eet je ongemerkt meer dan aan tafel.’
Zijn mensen ertoe bereid?
‘Veel mensen willen het echt wel, ze vinden het belangrijk. Net zoals ze wat aan hun gewicht willen doen. Gezond eten staat altijd hoog op de lijstjes met goede voornemens. Al loopt het door alle verleidingen en door allerlei omstandigheden vaak niet goed af met die voornemens. Daarnaast zijn er natuurlijk ook mensen die absoluut niet geïnteresseerd zijn in al die voorlichting. Die moet je er misschien gewoon niet mee lastig vallen, dat heeft toch geen resultaat. Ook voor die groep kun je wel iets bereiken door gezond eten toegankelijker en aantrekkelijker te maken, door omstandigheden te creëren waarin mensen makkelijker gezonde keuzes maken.’